İrtikap Suçu

irtikap suçu, kamu idaresinin güvenirliğine ve işleyişine karşı suçlar başlığı altında yer alan bir başa suç TCK 250/1, TCK 250/2 ve TCK 250/3 maddelerinde yazılan irtikap suçudur. TCK 250 ve devamı maddeleri ile idareye olan güvenirlik koruma altına alınmaya çalışılırken ayrıca kamu görevlilerinin görevleri sebebiyle kişilerin iradelerini etkileyerek haksız menfaatin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. İrtikap suçu cezai yönden oldukça ağır yaptırımları olmakla birlikte suçu işleyen kamu görevlisinin memuriyetten çıkarılmasına varacak derecede disiplin soruşturmaları ile karşılaşması olası bir suçtur. İrtikap suçu da zimmet suçunda olduğu gibi ayrıca TCK 251/1 ve TCK 251/2 maddeleri ile suçu işleyen kamu görevlileri üzerindeki denetim yükümlülüğü bulunan ve bu suçun işlenmesine kasıtlı olarak göz yuman veyahut ihmal gösteren diğer kamu görevlilerinin de cezalandırılması öngörülmüştür.

İRTİKAP SUÇU CEZASI

TCK Madde 250/1; Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.

TCK Madde 250/2;  Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

TCK Madde 250/3; İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

TCK Madde 250/4; İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

İRTİKAP SUÇU UNSURLARI

İrtikap suçu da tıpkı rüşvet ve zimmet suçlarında olduğu gibi azmettirme ve yardım etme halleri haricinde kamu görevlileri tarafından işlenmesi mümkün suçlardandır. Bu nedenle irtikap suçu için de bir çeşit özgü suç demek mümkündür. Yukarıda belirtilen irtikap suçunun tanımı ve suçu işleyen fail hakkında öngörülen cezai müeyyideler ışığında suçun bir çeşit seçimlik hareketli suç olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bu seçimlik hareketler;

İcbar suretiyle irtikap

• İkna suretiyle irtikap
• Bir hatadan yararlanmak suretiyle irtikap

İCBAR SURETİYLE İRTİKAP

Failin seçimlik hareketlerinden ilki TCK 250/1 maddesinde düzenlenen icbar suretiyle irtikap suçudur. İcbar kelime anlamı itibariyle; zorlama veya zorunda bırakma anlamlarına gelmektedir. İcbar suretiyle irtikap suçunda da “icbar” kelime anlamına uygun olarak kamu görevlisinin kendisine sağlanan nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kişiyi kendisine ya da bir başkasına yarar sağlamaya mecbur bırakma veya bu yönde bir vaatte bulunmaya zorlamadır. TCK 250/1 maddesinde belirtilen icbar herhangi bir fiziki müdahale olmaksızın kişinin buna baskı altında mecbur bırakılmasıdır. Failin cebir veya tehdit kullanması halinde icbar suretiyle irtikap suçu değil, yağma suçu oluşacaktır.

Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 02.12.2014 tarih ve 447-526 sayılı kararında;

“Adana 15. Asliye Ceza Mahkemesinin 2010/215 esas sırasında görülen ve müşteki olduğu dosyada yatırılacak 1700 Lira uzlaştırma parasını alarak üstüne 300 Lira ekleyip kendisine vermesi gerektiğini söylediği, mağdurenin bu zorlamadan etkilenerek daha sonraki bir tarihte ancak ilk duruşma gününden önce olacak şekilde temin edebildiği 1000 Lirayı sanığa verdiği, 14.12.2010 tarihli duruşmada sanığın mahkeme başkanı olarak görev yaptığı, duruşma sonrası sanığın odasına giden mağdurenin özellikle duruşmaya gelen annesine kötü davrandığını belirterek sanıkla bu konuyu görüştüğü, para vermesine rağmen yargılama sürecinin ilerleme biçiminden rahatsız olan mağdurenin sanıktan parasını geri vermesini aksi halde şikâyetçi olacağını söylemesi üzerine telaşlanıp paniğe kapılan sanığın mağdurenin Adana Adliyesinde mübaşir olarak görev yapan kardeşi tanık… telefonla aradığı, ayrıca Adana’da diş hekimi olarak çalışan ağabeyi… telefon ve iş adresini tespit ettikten sonra buraya giderek tanık… ile görüştüğü, ilk görüşmede mağdurenin kendisine bilgisayar için 1000 Lira hediye şeklinde para verdiğini anlattığı, tanık … “Koskoca devletin hakimisin devlet sana bir bilgisayar almaktan aciz mi ki, böyle bir teklif olsa bile nasıl kabul ediyorsun” şeklinde cevap verdiği, bir hafta kadar sonra tekrar bu iş yerine giden sanığın ısrarcı olarak 1000 Lira  parayı tanık… teslim ettiği, tanık… parayı götürüp annesine verdiği anlaşılan somut olayda, mağdurenin taraf olduğu davanın yargılamasını yapan Tarsus Ağır Ceza Mahkemesi heyetine dahil olan sanığın, davanın mağdure aleyhine sonuçlanabileceğini söyleyerek oluşturduğu manevi baskı ve zorlamayla mağdureden 1000 Lira temin etmesi icbarı oluşturduğundan, sanığın 5237 sayılı TCK’nın 250. maddesinde düzenlenen icbar suretiyle irtikap suçunu işlediğinin kabulü gerekmektedir.” 

İCBAR SURETİYLE İRTİKAP SUÇU CEZASI

İcbar suretiyle irtikap suçu TCK 250/1 maddesinde düzenlenmiştir. TCK 250/1 maddesine göre; “beş yıldan on yıla kadar hapis cezası” öngörülmüştür.

İKNA SURETİYLE İRTİKAP

TCK 250/2 maddesinde düzenlenen ikna suretiyle irtikap suçunda, icbar suretiyle irtikap suçundan farklı olarak fail hileli bir davranış sergilemektedir. Failin bu hileli davranış ile mağdurun yapmaya mecbur olmadığı bir şeyi yapmasını sağlayarak menfaat temin etmesi ile ikna suretiyle irtikap suçu işlenmiş olacaktır. Günümüzde ameliyat öncesinde hasta veya hasta yakınlarından zaman zaman hastanelerde bıçak parası adı altıda istenilen para ikna suretiyle irtikap suçuna örnek gösterilebilmektedir. İkna suretiyle irtikap suçunu Yargıtay Kararı ile açıklamak gerekirse;

Yargıtay 5. Ceza Dairesinin 2017/1369 esas ve 2019/8650 sayılı kararında;

“ … Nüfus Müdürlüğünde nüfus müdürü olarak görev yapan sanık ile veri hazırlama ve kontrol işletmeni olarak yapan diğer sanıkların evlilik işlemleri amacıyla nüfus müdürlüklerine müracaat eden mağdurları kamu görevlisi olmaları dolayısıyla kendilerine duyulan güvenden yararlanarak ödemeleri gereken miktarlardan daha fazla ödeme yapmaları konusunda ikna ederek yarar sağladıkları iddia edilen somut olayda, sanık hakkında mağdurlara yönelik eylemlerinden ötürü beraat kararı verilmiş ise de; mağdurların aşamalardaki ifadelerinde sanığa ödemeleri gereken miktardan fazla para ödediklerini beyan etmeleri, karşısında sanığın bu mağdurlara yönelik ikna suretiyle irtikap suçunu işlediği sabit olduğu halde mahkumiyeti yerine beraatine karar verilmesi isabetsizdir.”

İKNA SURETİYLE İRTİKAP CEZASI

TCK 250/2 maddesinde belirtildiği üzere ikna suretiyle irtikap suçunun cezası “üç yıldan beş yıla kadar hapis cezasıdır.”

KİŞİNİN HATASINDAN YARARLANMAK SURETİYLE İRTİKAP SUÇU

TCK 250/3 maddesi ile failin mağdurun hatasından yararlanarak yarar sağlaması ile hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçu oluşmaktadır. Failin eyleminin TCK 250/3 maddesi kapsamında değerlendirilebilmesi için mağdurun yapmış olduğu bu hatada herhangi bir rolü olmaması gerekmektedir. Aksi halde TCK 250/1 ve TCK 250/2 maddeleri gereğince cezalandırılması olasıdır. Hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçunda failin diğer seçimlik hareketlerine nazaran daha az bir ceza öngörülmüştür. TCK 250/3 maddesine bu ceza “bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır.”

Yukarıda irtikap suçuna ilişkin belirtilen tüm seçimlik hareketlerin tamamının ortak noktası failin kendisinin veya bir başkasının menfaat veya yarar temin etmesidir.

İRTİKAP SUÇUNDA DAHA AZ CEZAYI GEREKTİREN HALLER

TCK 250/4 maddesi ile kamu görevlisinin sağlamış olduğu menfaat ekonomik değerinin az olması hususları göz önüne alınarak fail hakkındaki verilecek cezanın yarı oranında indirilebileceği öngörülmüştür.

İRTİKAP SUÇUNDA DENETİM GÖREVİNİN İHMALİ

Zimmet suçunda olduğu gibi irtikap suçunda da sadece menfaat temin eden kamu görevlisinin cezalandırılması öngörülmemiş TCK 251/1 maddesi ile; irtikap suçunun işlenmesine kasten göz yuman ilgili kamu personelini denetimle yükümlü bulunan diğer kamu personelinin de müşterek fail olarak sorumlu tutulacağı, ayrıca TCK 251/2 maddesi ile bu denetim yükümlülüğünü ihmal etmesi dolayısıyla irtikap suçuna sebebiyet veren kamu görevlisinin “üç aydan üç yıla kadar hapis” cezası ile cezalandırılacağı belirtilmiştir.

İRTİKAP SUÇUNDA YARGILAMA

İrtikap suçunun TCK 250/1 ve TCK 250/2 maddelerinde belirtilen icbar suretiyle irtikap ve ikna suretiyle irtikap suçları için yargılama görevi Ağır Ceza Mahkemeleridir. TCK 250/3 maddesinde belirtilen hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçu için ise yargılama görevi Asliye Ceza Mahkemeleridir. Yargılama yetkisi ise suçun gerçekleşmiş olduğu yer mahkemeleridir.

İRTİKAP SUÇU DİSİPLİN CEZASI

İrtikap suçunu işlediği gerekçesi ile yargılanıp yapılan yargılama sonucu suçu sabit görülen kamu görevlisi hakkında ayrıca 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 125. Maddesinde yazılı disiplin cezaları uygulanmaktadır. İrtikap suçu genel olarak yüz kızartıcı suçlardan olması nedeniyle failin ayrıca Devlet Memurları Kanunun 125/E-g maddesinde belirtilen “memurluk sıfatı ile bağdaşmayacak derecede yüz kızartıcı hareketlerde bulunmak” nedeniyle kamu görevinden ihraç edilebilmektedir. Ayrıca almış olduğu hürriyeti bağlayıcı ceza 1 yıldan fazla olması halinde yine 657 sayılı 98. Maddesi gereğince memuriyetin sona ermesi gibi durumlarla karşılaşabilmektedir.

Ceza yargılaması ile disiplin suçu arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılması için “Ceza Yargılamasının Disiplin Soruşturmasına Etkisi” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz. Google ile içeriklerimize ve sitemize ulaşabilirsiniz.